İnsanın varlığı haradan başlayır? Adındanmı, dilindənmi, yaddaşındamı?
Əslində, bütün bu sualların cavabı bir yerdə cəmlənir: milli düşüncədə. Bu nə ideoloji şüar, nə də romantik ritorikadır. Bu, insanın özünü harada görməsindən, haraya bağlı hiss etməsindən doğan təməl bir duyğudur.
Milli təfəkkür – kök deməkdir. Kökü olmayanın budağı olmaz. Yazıçı da, müəllim də, jurnalist də, siyasətçi də – əgər milli düşüncəylə nəfəs almırsa, gördüyü işin nə içi dolu olar, nə də davamlılığı. Çünki düşüncənin dəyəri onun hansı dillə qurulmasında yox, hansı ruhla qurulmasındadır. Bizim ruhumuz isə bu torpağın içindən, özündən gəlir.
Ədəbiyyat milli olanda təsirli olur. Nizami Gəncəvinin fəlsəfəsində, Cavid əfəndinin dərdində, Əli bəy Hüseynzadənin hayqırtısında bir millət danışır. Bunlar sadəcə gözəl yazılmış sətirlər deyil – bir xalqın ağrısı, sevinci, arzu və xəyallarıdır. Onlar oxunmur, hiss olunur. Hiss edən insan isə artıq o fikrə aid olur.
Bəzən deyirlər müasir olmaq üçün keçmişdən uzaqlaşmaq lazımdır. Halbuki müasirliyin özü keçmişin içindən axıb gələn doğru yolun adıdır. Biz bu gün texnologiya ilə, qlobal yanaşmalarla yaşaya bilərik, amma əgər fikrimiz milli ruhdan qidalanmırsa, bu sadəcə görüntüdür. Öz səsini itirmiş bir fikir uzun yaşamaz.
Milli olmaq – yalnız keçmişi təkrarlamaq deyil. O, keçmişdən güc alaraq bu günü anlamaq və sabaha öz dilinlə, öz baxışınla yol açmaqdır. Əgər sən bir xalqın nümayəndəsisənsə, bu xalqın duyğusunu, düşüncəsini, tarixini daşımalısan. Əks halda, yazdığın heç kimə təsir etməz. Həm də sənə aid olmaz.
Bizim irsimiz təkcə kitab rəflərində deyil, danışığımızda, münasibətimizdə, baxışımızdadır. Elin havasını duymayanın qələmində cəsarət olmaz. Olsa da, bu cəsarət havadan asılı qalır. Halbuki milli yanaşma sənə yeri tanıdır, insanı anladır, səni möhkəmləndirir.
Bu gün bir gənc əgər klassikləri oxumursa, milli ruhu dərk etmirsə, sabahın düşüncə adamı ola bilərmi?! Bilmirəm…
Çünki yazı yalnız cümlə qurmaq deyil, millətin təcrübəsiylə yazmaqdır. Ədəbiyyat sənin mənsubiyyətini daşımasa, sən sadəcə yazmısan, yaşamamısan.
Milli düşüncə bizə məsuliyyət verir. Dilin yükünü daşımaq, tarixə qarşı borcunu bilmək, torpağın adını boşuna çəkməmək.
Bizim düşüncə məktəblərimiz olmalıdır. İçində Nizamidən bu yana gələn səsin eşidildiyi məktəblər! Təfəkkürümüzdə milli irs özü-özünə parlanacaq bir şey deyil. Onu yaşatmaq, gündəmdə saxlamaq, qorumaq lazımdır. Yoxsa ən dəyərli mətnlər belə susmağa məhkum olar.
Əgər bir millətin düşünən adamları millətinə qarşı məsuliyyət hiss etmirsə, orada fikir artıq şəxsi ambisiyanın köləsinə çevrilir. Fikir azad ola bilər, sərbəst ola bilər, amma millətin ruhuna düşmən olmamalıdır.
Söz milliyə söykənəndə öz yerini tapır. Yoxsa hər şey səslərdən ibarət olur – mənasız və təsirsiz.
Və sonda: milli düşüncə yalnız qorunası bir dəyər deyil. O həm də inkişaf etdirilməli bir varlıqdır. Biz onu keçmişdə axtarmamalıyıq, onu bu günün içində yaratmalıyıq. Əgər sən yazırsansa, danışırsansa, çıxış edirsənsə – bu xalqın yükünü hiss etməlisən.
Yoxsa yazdıqların sadəcə cümlə olar, fikir yox…
