Popper qapalı cəmiyyətləri əhatələyən sərhədlərə pozulmaz olaraq yanaşmır. O bildirir ki, əgər bir cəmiyyət traybalistdən açıq cəmiyyətə keçməyə qadir deyilsə, özgələri müdaxilə etmək və rejim dəyişikliyini reallaşdırmaq səlahiyyətinə sahibdir. O şüurlu şəkildə imperialist müdaxiləni müdafiə etməsini bunun insani tərəqqi üçün zəruri olması ilə əsaslandırır: “Açıq cəmiyyətlər qeyri-traybal cəmiyyətlərdir. Onlar fərdlər öz fərdi və eqotist maraqları üçün mübarizə aparmağa, traybal cəmiyyətlərin bağlarını qırmağa hazır olduqları zaman meydana çıxır”.
Popper digər cəmiyyətlərin daxili məsələlərinə müdaxilə edilməsinə dəstəyini “demokratiyanın imperializminin müdafiəsi” kimi əsaslandırır. Onun imperializmin proqressiv formasını alqışlaması “açıq cəmiyyət” konseptinin öz icraçılarına digər cəmiyyətləri açmaq (bunu istəsələr də, istəməsələr də) zəmanəti verdiyini göstərir. Bu perspektivdən sərhədlər hər hansı pozitiv əxlaqi rola sahib deyil. Onlar açıqlıq ideologiyasının yayılması yolundan götürülməlidir. Avropa parlamentinin belçikalı üzvü, Avropa federalizminin mühüm dəstəkçilərindən biri Qay Ferofşdat sabahın dünyasının milli dövlətlərə əsaslanan deyil, imperiyalara əsaslanan dünya düzəni olacağını iddia edirdi.
Popperin ön siyasi bağlılıqlara və loyallıqlara olan düşmənçiliyi XX əsrin I yarısında dünyada hakim olan münaqişələrin irrasional traybalist mentallıq tərəfindən təhrik edildiyi inancından qaynaqlanırdı. Onun əsas hədəfi müharibələri alovlandıran traybal millətçilik idi. Sonrakı onilliklərdə qapalı cəmiyyətlərin opponentləri öz tənqidlərini ön siyasi bağların bütün formalarına şamil etməyə, onları zərərli və diskriminasiyaedici olaraq görməyə başladılar. Transmilli dünya baxışının dəstəkçiləri ortaq səciyyələrin, ailə və kommunal bağların əhəmiyyətini konstant şəkildə sorğu-sual edir. Onlar iddia edirlər ki, həmrəyliyin ön siyasi konsepsiyaları çox az əxlaqi dəyəri olan millət, gender, etniklik və ya sosial status kimi qeyri-könüllü şəkildə fiksə edilmiş xaraksteristikalara əsaslanır.
Popper traybalizm terminini kommunal loyallıqlarını, bağlılıqlarını daha essensial qəbul etmələri ilə daha dözümlü, açıq cəmiyyətə təhdid təşkil edən xalqlara tətbiq edir. Xarixi Əlaqələr üzrə Avropa Şurasının keçmiş sədri K.Bildt bəyan edirdi ki, qədim döyüş xətlərinin bulanıqlaşması ilə siyasət bir tərəfdə açıq, qloballaşmış, digər tərəfdə isə daxilə yönələn traybalizmin müdafiəçiləri arasında bir mübarizə olaraq yenidən biçimlənir. Qlobalist elitaların daxilə yönələn traybalistlər üzərində mövqeləri əxlaqən inferiyor kimi təsvir edilənlər üzərində “alilik” anlayışını özündə daşıyır. Avropa Komissiyasının keçmiş prezidenti J.K.Yunker populistlər və axmaq millətçilərin öz ölkələrinə qarşı sevgi ilə yaşadıqlarını hiddətlə bəyan edirdi.
Popperin demokratiyanın imperializmini müdafiəsindən etibarən özünəməxsus üzvlük bağlarına əsaslanan ön-siyasi topluluqların və institutların açılması, onların sərhədsiz dəyərlərə tabe edilməsi xüsusi momentum qazandı. Buna görə də müxtəlifliyin multikultural mədhinə rəğmən, topluluğun bir üzvü və ona yad olan digər kimsə arasında fərqliliyin olmasının iddiası diskriminasiya forması kimi tənqid edilir. Hanna Arent bildirir ki, siyasi sferada, bərabərlik prinsipinin üstün olmalı olduğu yerdə xalqlar arasında ayrı-seçkiliyə yer yoxdur. Hamısına qanun qarşısında eyni münasibət göstərilməlidir. Lakin insanların şəxsi seçim əsasında digər insanlar arasında ayrı-seçkilik etməyə ehtiyacı olduğu özəl sferada məsələlər fərqlidir. Habelə diskriminasiya hüququnun azad assosiasiya və qrup formasiyası üçün bazis rolunda çıxış etdiyi sosial sferada da diskriminasiya vacibdir.
Qapalı topluluqları açmaq aspirasiyası sadəcə qədim traybal bağlılıqlara deyil, vətəndaşlığın modern, sivil anlayışlarının üzərində qurulduğu təməllərə qarşı yönəlir. Bir şəxs spesifik dövlətin vətəndaşı və onun ərazisinə bağlı olduğu üçün milli vətəndaşlıq radikal açıqlıq kriteriyası ilə uzlaşa bilmir. Nümayəndəli demokratiyanın meydana çıxmasında fundamental rol oynayan vətəndaşlığın iqtidarı bu gün mübahisələndirilir, vətəndaş ilə qeyri-vətəndaş arasındakı ayrı-seçkilik ədalətsiz və eksklüziyonar olaraq dərk edilir. Əksər hallarda bu arqumentlər demokratiyanın territorial əsaslı sisteminin normativ təməllərinə qarşı yönəldilir. Vətəndaşlığın kompleks postmilli dünyada adekvatlığını itirdiyi (1), vətəndaşlara və bu statusa sahib olmayanlara fərqli münasibətin əxlaqən yanlış olduğu (2) vurğulanır. Brayn Törner vətəndaşlığın onun milli dövlətdə lokasiyasından çıxarılmalı olduğunu yazır. Linda Bosniak isə vurğulayır ki, milli hüdudlar və bağlılıqların fərz olunan qeyri-adekvatlığına görə vətəndaşlıq getdikcə milliyətsizləşdirilir və vətəndaşlığın qədim formaları yeniləri – “transmilli vətəndaşlıq”, “qlobal vətəndaşlıq”, “postmilli vətəndaşlıq” ilə əvəzlənir. Qlobal vətəndaşlığın yeni metaformalarının icadı vətəndaşlığın artıq açıq bir şəkildə milli siyasi kollektivliklərdə sabitlənmədiyi ilə əsaslandırılır.
Vətəndaşlığın territorial təməlindən qoparılması arqumentinin digər versiyası insanların vətəndaşlığa bağlığının identikliyin yeni və daha əhəmiyyətli formaları tərəfindən zəiflədildiyi iddiasıdır. Bu baxışın proponenti B.Parexə görə, vətəndaşlıq artıq sadəcə fərdin bir neçə identikliyindən birisini təmsil edir və avtomatik olaraq digər identiklikləri qarşısında üstünlüyü yoxdur.
Vətəndaşlıq yurdsuzlaşdırıldığı zaman onun anlamı fundamental şəkildə dəyişir. Vətəndaşlıq ilə ritorik bağlılığı özündə daşısalar da, qlobal, kosmopolitan və ya transmilli vətəndaşlığın yeni icad edilən metaforaları milli, territorial vətəndaşlıqla olduqca az oxşarlığa sahibdir. Yakobson bildirir ki, vətəndaş ilə əcnəbi arasındakı fərd eroziyaya uğradığı, milli topluluğu müəyyən edən hüdud bulanıqlaşdığı zaman dövlət ilə cəmiyyət arasındakı sivil-vətəndaş bağlantısı atrofiyaya düçar olur. Bu bağlantı olmadan vətəndaşlıq qeyri-siyasiləşir və sadəcə administrativ kateqoriyaya transformasiya olur.
Postmilli və ya transmilli vətəndaşlığın icadçıları sadəcə sürətlə dəyişən yeni dünya üzərində düşünmür, həm də territorial olaraq sərhədləndirilmiş reallığın açılması aspirasiyalarının legitimləşdirilməsi üçün bir interpretasiya təklif edirlər. Beynəlxalq Münasibətlər üzrə professor Endru Linkleyter bildirir ki, vətəndaşları dövlətə bağlayan qədim bağların zəifləməsi kosmopolitan demokratiya və transmilli vətəndaşlığa uyğun siyasi topluluğun yeni formaları üçün misligörünməmiş imkanlar yaradır. Bu ifadə transmilli vətəndaşlığın zəfəri üçün “Misligörünməmiş imkanlar” barəsində triumfalizm hissini özündə əks etdirir. O, qədim bağların zəifləməsini sadəcə bir fakt olaraq deyil, transmillətçilik proyektinə yardım edəcək arzuolunan və pozitiv inkişaf olaraq görür.
Vətəndaşlığı qeyri-milli bazis üzərində yenidən qurmağa cəhd edən metaforlar sadəcə mühüm simvolik hüdudu aşındırmır, həm də vətəndaş ilə qeyri-vətəndaş arasında təməl fərqliliyi yox edir. Jan Bodriyar differensial sahələr və özünəməxsus obyektlərin destabilizasiyası trendinin inteqral parçası kimi metaforaların qarışıq və dağınıq konstruksiyasına diqqət çəkir. Onun konseptlərin kontaminasiyası kimi xarakterizə etdiyi hal spesifikliklər və konseptual fərqliliklərin “trans” metaforu tərəfindən yox edildiyi bir situasiyaya səbəb olur. Bu spesifikliyin itkisi ilə iqtisadiyyat transiqtisadiyyata, estetika transestetikaya, seksuallıq transseksuallığa çevrilib.
Siyasət nəzəriyyəçisi Jozef Carens bildirir ki, bir siyasi topluluğun doğuluş səbəblərinə görə öz xalqına fərqli davranması əxlaqən yanlışdır. Bu baxışa əsasən, vətəndaş ilə qeyri-vətəndaş arasında diskriminasiya etmək irqi və ya cinsi diskriminasiya ilə eyni bir şeydir. Buna görə də spesifik bir milli dövlətdə yaşayan insanların məskunlaşdıqları ərazidə hər hansı xüsusi hüquqları olmamalıdır. Vətəndaşlar və ya qeyri-vətəndaşlar eyni imtiyazlardan faydalanmalıdır, bir milli dövlətdə doğulan insanlar yeni gələn miqrant ilə eyni hüquqlara sahib olmaldır. İmmiqrasiya və vətəndaşlıq hüquqları üzərində dövlət restriksiyaları əleyhinə kosmopolit və qlobal ədalət arqumentləri bu qadağaları illegitim adlandırır, milli sərhəd nəzarətlərinin legitimliyini, vətəndaşlıq hüququn verilməsi qadağaların olmasını kəskin tənqid edirlər. Bu baxışın dəstəkçiləri ümumi coğrafi məkanı məskunlaşdıran bir xalqı millisizləşdirir, vətəndaşlığı bütün xüsusi hüquq və vəzifələrdən qoparır, onu yurdsuzlaşdırır.
Vətəndaşlığın əxlaqi statusunun legitimlikdən məhrum edilməsi filosof Seyla Benhəbib tərəfindən zorakı şəkildə təlqin olunur. O, milli vətəndaşlığın kosmopolit tənqidini irəli sürür, “hər bir fərdin bərabər şəkildə əxlaqi sayğı haqqına sahib olmalı olduğunu” qeyd edir. Benhəbib yazır ki, hər bir fərdin hüquqi şəxs kimi təməl insan hüquqlarının müdafiəsi haqqına sahib olduğunu irəli sürən kosmopolitanizm üçün onların vətəndaşlığı və ya digər üzvlük statusu bir əhəmiyyət daşımır. Bu perspektivdən, vacib olan fərdlərdir – hər hansı ön siyasi topluluğa məxsus olmayan, onları digərlərindən fərqləndirən spesifik həmrəylik bağlarına malik olmayan fərdlər… Onların hüquqları transmilli humanitar etnos tərəfindən təmin edilir.
Benhəbibin xalqların deyil, fərdlərin vacib olduğunda təkid etməsi qapalı cəmiyyətlərin açılmasını irəli sürən düşünürlərin baxışını əks etdirir. Popper də inanırdı ki, bir açıq cəmiyyətin müəyyənedici səciyyəsi fərdin yiyələndiyi üstün rol, fərdi maraq uğrunda çalışma, fərdiyyətçilikdir. Popperin açıq cəmiyyəti ön siyasi bağlar və təsirlərin anlamını itirdiyi cəmiyyətdir. Onu topluluğa bağlayan orqanik bağlardan qoparılan fərdlər onların mövcudiyyətinə anlam verən dini, kultural, kommunal bağlardan “azad edilmiş” olurlar. Popper izah edir ki, bu orqanik xarakterin itirilməsinin nəticəsi, açıq cəmiyyət kimi bir “abstrakt cəmiyyət” ola bilər. Bu abstrakt cəmiyyətdə həyat insanların real qrupunun və ya belə qrupların sisteminin xarakterinin yox olmasına səbəbiyyət verə bilər. Başqa sözlə, abstrakt cəmiyyətdə fərdlər öz spesifik kommunal və kultural vəsflərini itirirlər. Fərdin həyatının kültürsüzləşməsi ilə bağlı Popper yazır: “İnsanların praktiki olaraq heç vaxt üz-üzə qarşılaşmadığı bir cəmiyyətdə – bütün biznes fəaliyyətlərinin görünməyən, təcrid olunmuş fərdlər tərəfindən, teleqraflar və ya daktiloqrafiyada yazılmış məktublar vasitəsilə idarə edildiyi bir cəmiyyət düşünə bilərik. Belə fiktiv cəmiyyət tamamilə abstrakt və ya qeyri-şəxsi cəmiyyət adlandırıla bilər. Maraqlı nüans odur ki, bizim modern cəmiyyətimiz bir çox aspektdən tamamilə mücərrəd cəmiyyətə bənzəyir.
Popper fərdlərin bir-birindən təcrid olunduğu, orqanik bağlar və vəzifələrdən qoparıldığı bir cəmiyyətin portretini çəkməkdə hər hansı bir əngəl duymur. O buna dövrünün modern cəmiyyətinin sadəcə bir intişarı kimi yanaşır. Lakin onun çox mənfi səciyyələri də var idi – modern cəmiyyətdə (anonimlik və izolyasiyada) yaşayan əksər insanların demək olar ki, çox az intim şəxsi kontaktları var, nəticədə onlar xoşbəxt deyillər. Popper bunu bilsə də, qazancların itkiləri üstələdiyini düşünürdü. İnsanların özlərinə məxsus yaşam halından qoparılmasına nail olunduğu zaman onlar kosmopolit vətəndaşlara çevrilir. Ş.Delsol dünya vətəndaşlığını təşviq etmək proyekti ilə bağlı yazır: “bu hər zaman insanlığı qeyri-maddiləşdirmək, onu zaman və məkan köklərindən qoparmaq, abstraktlaşdırmaq və qeyri-müəyyənlik ilə doydurmaq məsələsi olub”.
Bütövlükdə modern era boyu filosoflar kapitalizmin yadlaşdırıcı və qeyri-şəxsiləşdirici dönüşü ilə bağlı xəbərdarlıq ediblər. M.Veber insani münasibətlərin mücərrəd xarakterini kəskinləşdirən trendləri tam anlatmaq üçün “rasionallaşma” terminindən istifadə edir. Qeyri-şəxsi sosial düzənin meydana çıxmasını alqışlayan Popperdən fərqli olaraq Veber və digər sosial kommentatorlar onun qeyri-insaniləşdirici təsirləri barəsində rahatsız idilər. Pervert şəkildə, fərdin mədh olunmasına rəğmən, insanları öz spesifikliklərindən qoparma praktikası fərdin unikallığının itkisinə yol açır. Açıqlığın dəstəklənməsi fərdin unikallığına qarşı dözümsüzlük ilə birgə mövcuddur. Sərhədlər və milli vətəndaşlığın əksər opponentləri mücərrəd fərdin mədh olunmasında Popper qədər irəli getmir və sosial həyatın fraqmentasiyası, habelə qeyri-şəxsiləşdirilməsində insanlığın ödədiyi yüksək bədələ diqqət çəkirlər.
Son onilliklərdə abstrakt insanlığın ideallaşdırılması ən sistematik şəkildə “insan hüquqları” konsepti vasitəsilə ifadə olunur. İnsan hüquqları narrativi özünü insanlığın bütövlüyünün maraqlarını spesifik xalqlar və topluluqların maraqları üzərində dəyərləndirən bir doktrina kimi təqdim edir. Saskia Sassen bildirir ki. insan hüquqları institutları və qanunlarının üstünlüyü, kütləvi miqrasiyanın genişlənməsi ilə milliyətə baxmadan fərdlərin hüquqlarında dönüş baş verdi. Rezident ölkələrdəki sosial, vətəndaş və hətta siyasi hüquqları özlərində toplamaqla immiqrantlar vətəndaşlığın mahiyyətini və vətəndaşların dövlətdən edə bildikləri tələblərin spesifikliyini aradan qaldırdı. Kütləvi miqrasiya və miqrantlara şamil edilən insan hüquqları konvensiyaları kosmopolitlər tərəfindən milli suverenliyin inteqrallığının zəiflədilməsi üçün alət hesab edilir.
Vətəndaşlıq bir vətəndaş institutudur və o orada doğulan ailələrin o cümlədən keçmiş immiqrantların uşaqları tərəfindən miras olaraq alınır. Bir millət ilə identifikasiya permanentlik və qarşılıqlı etimad anlayışı yaradan nəsillərarası davamlılığı təmin edir. Tarixən hər zaman demokratlar vətəndaş cəmiyyətinin çiçəklənməsi üçün nəsillərarası davamlığın əhəmiyyətini qəbul ediblər. Çünki nəsilləarası və ya digər topluluq formaları tərəfindən təmin edilən bağlar olmadan sabit demokratik politea yaratmaq qeyri-mümkündür. Siyasət nəzəriyyəçisi Bernard Yak bildirir ki, ortaq yaddaş və identiklik fərdi hüquqlar və siyasi azadlıqların icra olunduğu təməllərdir. İnsanlar arasındakı həmrəylik və bir sosial ədalət rejiminin inkişafı fərdlərin bir-birilə münasibət qurduqları, təmas yaratdıqları məkanın hüdudlarını başa düşmələrini tələb edir. Marqaret Kanovan isə bildirir ki, millətlər sadəcə ümumi dünyalar deyil, qan mifologiyası və doğuluş faktları ilə dəstəklənilən, irsən qazanılan ümumi dünyalardır. Natal element siyasi mənsubiyyətdə həyati əhəmiyyət kəsb etsə də, siyasi topluluğun qeyri-rasional versiyası üzərində fikir bildirməyi rədd edən siyasət nəzəriyyəçiləri tərəfindən unudulur.
Milli sərhədlər haqqında nə düşünülür düşünülsün onların hüdudlarından kənarda heç bir demokratik ictimai həyat ola bilməz. Aydın şəkildə coğrafi olaraq hüdudlanmış bir orqanizm daxilində, vətəndaşlar kimi bir-birilə interkasiya ilə demokratik qərarvermə işləyə bilər. Demos hər zaman hüdudlanmış bir məkanda mövcud olub. Milli dövlət və onun sərhədləri demokratiya ruhunun inkişafına əngəl deyil, əksinə, onun realizasiyası üçün zəruridir.
