Nəşriyyat sektoru ilə bağlı beynəlxalq tədbirlərdə iştirak etdikcə adam düşünür ki, biz bu sektorda nə qədər geridəyik, ilahi. Təəssüflər olsun ki, uzun illərdir, nə Mədəniyyət Nazirliyi, nə də bu sahədə olan şəxslər maarifləndirici işlər görməyib, məktəb formalaşdırmayıb. Bizdə kitab deyəndə müəllif və mətbəə xatırlanır, adətən. Amma sektorun o qədər incəlikləri, o qədər dərinlikləri var ki, bu gün bu sahədə mütəxəssislərimiz yoxdur.
Bunu ilk olaraq naşirlər düşünməli, təlimlərə qoşulmalı, özlərini inkişaf etdirməli, sistemli çalışmalıdırlar. Kitab elə bir sektordur ki, orada “mən”, “sən”, “o” yoxdur, orada təkbaşına döyüş vardır. Naşirlik sözün əsl mənasında maarifçilikdir. Maarifçilik edənlər isə heç vaxt “O etmir, niyə mən edim?” deməməlidir. Dövlət dəstəyi oldu, olmadı, işini görməlidir. Amma bu gün dünya elə bir formada inkişaf edir ki, bir çox işi maliyyə həll edir. Böyük siyasi, iqtisadi güclər həll edir.
Bu gün ölkəmizdə əksər nəşriyyat və ya naşir sadəcə xaricdən bir-iki müəlliflik hüququ almaqla işini bitmiş hesab edir. Onunla da müəyyən gəlir əldə edib gününü keçirir. Bizim nəşriyyat sektorunun problemləri o qədər dərindədir ki, yaxın illərdə bunu aradan qaldırmaq belə mümkün deyil. Kitab biznesində kitab marketinqi yox, müəllif hüquqları agentliyi yox, kitab satış meneceri yox, dizayn, qrafika məktəbi yox, yox ki yox.
BƏƏ-də keçirlən Şarja Beynəlxalq Nəşriyyatlar Konfransında iştirak edirəm. Ölkəmizdən də 5 nəşriyyat var. Bu, bizim bildiyimiz kitab sərgisi deyil, bu, nəşriyyat sektorunun problemləri ilə bağlı təcrübəli naşirlərin çıxışlarının dinlənilməsi, masalar ətrafında naşirlərin üz-üzə görüşü, bir-birinə kitab təklifi, müzakirəsidir. Biz sadəcə kitab sərgisi ifadəsi ilə tanışıq ki, adına sərgi dediyimiz tədbir isə sərgidən daha çox yarmarkadır. Çünki ölkəmizdə nəşriyyat çox azdır. Əlini atsan ki, sırf nəşriyyat işi ilə məşğul olan neçə nəşriyyat var, maksimum 15-ə qədər saya bilərsən. Ona görə də bizdə daha çox satışa fokuslanır, satışın təşkilinə maraqlı oluruq.
Ona görə də Şarja Beynəlxalq Nəşriyyat Konfransı naşirlərdən daha çox müəllif hüquqları alıb satan agentliklər və nəşriyyatların satış menecerləri, məsləhətçiləri və ya agentləri üçün daha faydalıdır və dünyanın bir çox ölkəsindən nəşriyyatları təmsil edən agentliklər gəlir. Ağlamalı orasıdır ki, bizim ölkədə müəllif hüquqları alıb-satan bir dənə də agentlik və ya nəşriyyatın o vakansiya üzrə çalışan əməkdaşı yoxdur. Bir iki şəxs var ki, bu mövzuda bir az bilgilidir, vəssalam. Şarja bu sahədə dünyada məşhurdur. Layihənin maraqlı tərəfi həm də odur ki, burada bir-birindən kitab alıb satanlara fond olaraq aldığın kitabı öz ölkəndə çapı üçün maliyyə dəstəyi də verilir. Məhz dünya mədəniyyətini ölkəsinə daşımaq, turizmini inkişaf etdirmək üçün hər il müraciətlərə görə müəyyən qonaqlama xərcləri ayırır. Tam paket, sadəcə bilet və ya otel xərcləri. Yəni konfransın bütün xərclərini BƏƏ dövləti qarşılayır. Ona görə maraq böyükdür.
Naşirlər bir-birindən müəlliflik hüququ alır, onu çap edir. Bir çox ölkənin özünün dəstək proqramı var, yəni öz ölkəsinin ədəbiyyatının təbliği üçün dövlət vəsait ayırır ki, sən mənim ədəbiyyatımı öz ölkəndə nəşr etsən, onun tərcümə və ya digər xərclərini mən qarşılayıram. Bu hər ölkənin öz dövlət proqramıdır. Yəni özəl sektorun işi deyil. Amma və lakin bizim ölkəmizin dəstək proqramı da yoxdur. Əsərlərimizi təqdim edir, təbliğ edirik. Xarici nəşriyyatların ilk sual budur ki, ölkənizdə dəstək proqramı varmı? Utanaraq, kədərli şəkildə “yox” deyirik. Azərbaycanı varlı ölkə kimi tanıyırlar, ona görə də ilk sual bu olur, “riili?”. Başımızı sallayaraq deyirik, bəli “riili’’.
Bu dəstək proqramının mahiyyəti odur ki, hər bir dövlət öz mədəniyyətinin, ədəbiyyatının tanıdılması, təbliği üçün bir növ diaspor xidməti göstərir. Hər dəfə səsləndirirəm, bəzi dostlar küsür, inciyir, elə bilir ki, mənim Tərcümə Məkəzi ilə qərəzim var. Bir daha deyirəm, Tərcümə mərkəzi məhz bu işlə məşğul olmalıdır. İntellektual ədəbiyyatımız xarici dillərə tərcümə edilməli və ya tərcüməsi üçün xarici nəşriyyatlara qrantlar ayırmalıdır ki, etsinlər. Bu haqda çox danışmaq istəmirəm, beynəlxalq hazır formatlar var, birini götürüb üzərində çox rahat işləyər. Təsəvvür edirsinizmi, müharibənin cəngində boğulan Ukrayna belə bu gün ədəbiyyatının çapı, yayımı üçün qrantlar ayırır. Bu layihə olarsa, burda birbaşa qazanan müəlliflər olur, müəlliflər dünyaya çıxır. Nəşriyyatlar sadəcə burada vasitə rolunda çıxış edir.
Düzdür, kitab da bir biznesdir, amma onun biznes olmasından öncəki funksiyası maarifçilikdir. Ona görə də müəyyən təşviqlər olmalıdır, heç bir zaman bizim naşirlərin, müəlliflərin bu cür tədbirlərə qatılmasına dövlət dəstəyi olmadı. Hər kəs öz imkanı ilə gedir. Heç bir zaman naşirləri yığıb QHT-lər qədər dəstək vermədilər ki, iştirak edin, ölkəmizin mədəniyyətini təbliğ edin, kitab satın. Axı kitab bir ideoloji maşındır. Bununla bağlı ciddi təlimlərə, treyninqlərə, seminarlara ehtiyac var. Bizim məmur yazarlar da bu sahədə heç bir iş görməyib, təssüflər olsun ki. Sadəcə öz kitablarını öz siyasi güclərindən istifadə edib tanıdıqları nəşriyyatlarda çap etdiriblər. Bununla da işlərini bitmiş hesab ediblər…
İnanın adamın ürəyi ağrıyır, bu işlərlə bizdən öncəki nəsil yaxından tanış olub, nə AYB-si, nə Tərcümə Mərkəzi, nə Mədəniyyət Nazirliyi niyə bu institutun, bu sistemin yaradılmasına maraqlı olmayıblar? Axı bizlərdən daha ağıllı, daha bacarıqlı, daha imkanlı idilər. Adlarını deməsəm də, hamınız yaxşı tanıyırsınız o şəxsləri, biri sinəsini ortaya verib, bunları dövlətə təklif etmədi, nəinki dövlətə, öz imkanları ilə də edə bilərdilər, amma etmədilər. Səriştəsizcəsinə, boynubükük şəkildə onun-bunun ağzına baxırıq. Amma ANAİB yaranandan bir-birimizi həvəsləndirir, məlumatlandırır, nəsə etməyə çalışırıq. Ümid edirəm, formalaşmaqda olan gənc naşirlər bu proseslərə ciddi şəkildə qol çırmalayıb qoşulacaqlar. Təkcə kitab almağa yox, hazırladıqları layihələrlə, yerli müəlliflərin əsərləri ilə gələcəklər. “Bacarmırıq”, “bizlik deyil” demək yanlışdır. MİMTA yayımları Konfransda iştirak edir. Efiyopiyalı bir naşir onların kitablarının üz qapaqlarını görüb çox bəyənib. Təklif edir ki, biz sizə üz qapağı sifariş etmək istəyirik. Qədim Qala Nəşriyyatı öz menecerlərini göndərib. Qədim Qala nəşriyyatından Elnarə xanım bu işlərin çox yaxşı bilicisidir və ciddi əlaqələri var, hamımıza ətraflı məlumatlar verir, bilgiləndirir. Yəni bacarıqsız deyilik, bilgisizik!
Cırmaq-cırmaq Azərbaycan nəşriyatçılığına yeni hava gətirməyə çalışırıq. Ümid edirəm ki, ANAİB-in gənc komandası birlik olaraq bu prosesi çiyninə götürdüyü kimi, şərəflə də daşıyacaq. Sevindirici haldır ki, 5 il bundan öncəyə qədər bu işləri bir, maksimum iki nəşriyyat edirdisə, artıq hər dəfəsində 5-10 Azərbaycan nəşriyyatı iştirak edir, nələrəsə cəhd edir. Görürük, götürürük, edəcəyik.
Hazırda BƏƏ-nin Şarja şəhərində tədbirin təəəssüratları ilə Azərbaycan Naşirlər forumunun layihəsini hazırlayıram, ümid edirəm ki, fərqli formatı olan bu forum, problemlərimizi bir daha qabardacaq, həlli yollarını tapacaq.
Şəmil Sadiq. Şarja şəhəri. 31.10.2023.
