Azərbaycanda islam bankçılığı sistemi yaradıla bilər. Belə ki, Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti tərəfindən “2024-2026-cı illərdə maliyyə sektorunun inkişaf Strategiyası” təsdiq olunub. Sözügedən sənəddə islam bankçılığının inkişafı öz əksini tapıb.
Bəs islam bankçılığı nədir? Türkiyədəki analoji örnək üzərindən bu suala cavab tapa bilirik.
Türkiyədə katılım (iştirakçı) bankları olaraq da bilinən İslam bankları ölkənin bank sektorunda bazar paylarını durmadan artırır və bu pay ölkənin ümumi bank sektorunun 8-9%-ni əhatə edir.
Katılım banklarının aktivlərinin həcmi artan maarifləndirmə, dövlət dəstəyi və İslam maliyyə məhsullarına tələbatın artması ilə şərti banklardan daha sürətlə artır.
Türkiyənin Kuveyt Türk, Türkiye Finans, Albaraka Türk, Vakıf Katılım, Ziraat Katılım və Emlak Katılım kimi əsas faizsiz bankları faizsiz bank sektorunda aktivlərin əhəmiyyətli bir hissəsini saxlayır.
2024-cü ilin mart ayına olan məlumata görə, Türkiyədə katılım banklarının ümumi həcmi təxminən 70 milyard ABŞ dollarıdır. Sənaye daha çox müştəri və investisiya cəlb etməyə davam etdikcə bu rəqəmin artacağı gözlənilir.
Türkiyə hökuməti və bank sektoru yaxın gələcəkdə iştirak banklarının bazar payını təxminən 15 faizə çatdırmağı hədəfləyir. Bu iddialı hədəf Türkiyədə faizsiz bankçılığın inkişaf potensialına olan inamı əks etdirir.
Özəl Bankçılıq
Sistem daxilində mövcud olan özəl bankçılıq faizsiz maliyyə xidmətləri axtaran müştərilərə müraciət etmək üçün nəzərdə tutulub. O, İslam prinsiplərinə uyğun etik məhsullara diqqət yetirir, faiz gətirən əməliyyatlardan qaçır.
Katılım bankları arasında Kuveyt Türk, Türkiye Finans, Ziraat Katılım və Albaraka Türk kimi banklar özəl bankçılıq sahəsində lider banklardır. Bu banklar müştərilərinə dividend hesabları, daşınmaz əmlakın maliyyələşdirilməsi və faizsiz investisiya məhsulları təklif edir.
Ümumiyyətlə, Türkiyədə İslami özəl bankçılıq yüksək gəlirli (HNW) və ultra yüksək gəlirli (UHNW) şəxslərə dini dəyərlərinə uyğun maliyyə həlləri təklif edir.
İslam özəl bankçılığının əsas xüsusiyyətləri bunlardır:
• Maliyyə məhsulları mənfəət yönümlü, faizdən uzaq strukturlaşdırılmışdır.
• Murabaha (xərc üstəgəl mənfəət), İcara (lizinq) və Mudaraba (mənfəət bölgüsü) kimi məhsullardan ibarətdir.
• İslam prinsiplərinə uyğun olaraq daşınmaz əmlak və əmtəə kimi maddi aktivlərə investisiyaların yatırılmasında vasitəçilik edir.
Türkiyədə ilk və hələlik son dəfə 2015-ci ildə özəl bankçılığa başlayan Kuveyt Türk xüsusilə yerli və xarici müştərilərinə xüsusi xidmətlər göstərməyi planlaşdırırdı. Sonradan digər iştirak bankları da bunu izləyərək özəl bankçılığa dəyər qazandırmağa başladılar.
Hər bir bank daxilində özəl bank təşkilatı hələ də böyüməyə çalışır və bank daxilində müəyyən aktiv ölçüsünə çatmağı hədəfləyir.
Türkiyədə İslam özəl bankçılıq məhsulları, təəssüf ki, məhduddur və əsasən, müştərilərinə aşağıdakı xidmətləri təklif edir:
- Cari və iştirak hesabları
- İnvestisiyalar
- Qiymətli metallar və mallar
- Maliyyələşdirmə
- kredit kartları
Bu xidmətlər portfel idarəetmə sistemi çərçivəsində ingilis, ərəb, rus, alman və s. dillərdən ən az birini bilən savadlı və təqdimatı bacaran əməkdaşlar tərəfindən təmin edilir.
Yüksək gəlirli (HNW) və ultra yüksək gəlirli (UHNW) müştərilərini məmnun etməyə çalışan iştirakçı banklar bu sahədə məhdud xidmətlər təklif edirlər. Bu vəziyyət onların ənənəvi banklar qarşısında mövcudluğunu çox çətinləşdirir. Bundan əlavə, kredit kartı xidmətləri və imtiyazlı xidmətlər kimi sahələrdə məhsullarını şaxələndirərək rəqabəti təqib edirlər. Bu mövzuda sektorun qabaqcıllarından olan Kuveyt Türk, ilk özəl bankçılıq kredit kartı və debet kartını təqdim edib.
O, həmçinin Kuveyt Türk Portföy adı altında iştirak bankçılığı sektorunda ilk portfel idarəetmə şirkətini qurub. Bununla da sektora və müştərilərinə yeni fond xidmətləri təklif edərək sektora yeni məhsullar və dinamizm gətirmişdir. Özəl bank departamenti ilə birgə çalışaraq, dar məhsul çeşidini genişləndirmiş və ümumi məmnunluq səviyyəsini yüksəltmişdir. Müştərilərinin təkcə Türkiyədə deyil, xaricdə də İslam məhsullarına çıxışının təmin edilməsində mühüm rol oynayıb.
Çağımızın ən böyük yeniliyi olan rəqəmsallaşma banklarda da öz yerini tutub və xüsusilə özəl bankçılıq sahəsində əvəzolunmaz hala gəlib. Uzaqdan hesab açılmasından tutmuş mobil bankçılığa qədər bir çox yeniliklər müştərilərə rahatlıq təklif edir. Özəl bank departamentlərinin bu sahədən uzaq durması qeyri-mümkün hala gəlib.
Önümüzdəki dövrdə rəqəmsallaşma ilə yuxarı seqment qrupları, xüsusilə yüksək gəlirli (HNW) və ultra yüksək gəlirli (UHNW) müştərilər, banklarından butik xidmətlər gözləyəcək və təklif olunan ümumi bank xidmətlərindən fərqlilik tələb edəcəklər. Bu vəziyyət özəl bank bölmələrinin rəqəmsal və süni intellektə daha çox sərmayə qoymasını zəruri edir.
Özəl bank departamentləri, bəlkə də, bir neçə gün ərzində müştərilərinin həyatını asanlaşdıracaq xidmətlər təklif etməyə başlayacaqlar. Müştərinin aktiv idarəçiliyi ilə yanaşı, müştərinin gündəlik planlaması, övladının hansı məktəbdə oxuyacağı, hansı ölkənin daha çox vergi üstünlükləri təmin edəcəyi, hansı hava yolu şirkəti ilə səyahət edəcəyi, hansı nəqliyyat vasitəsi ilə gedəcəyi kimi bir çox mövzuda xidmət göstərməyi hədəfləməlidir. Ən əsası isə bu məsələlərdə insan resursları və texnologiya ehtiyaclarını qarşılaya bilməlidir.
Nəticə olaraq, Türkiyədə İslam özəl bankçılığının gələcəyi parlaq görünür və onun böyümə potensialına təsir edən bir çox amillər var. Hökumət siyasəti, artan tələb, texnoloji inkişaflar və etik bankçılığın diqqəti ilə İslam özəl bankçılığı Türkiyənin mühüm elementi olmağa davam edəcək.
Ekrem Özülker
